Acele kamulaştırma, olağan kamulaştırmaya ek olarak, devletin şahıslara ait binalara derhal el koymasına izin veren ve birkaç adımı geride bırakarak özel bir kamulaştırma yöntemidir. Kamulaştırma, hükümetlerin sorumlu oldukları hizmetleri sağlamak için ihtiyaç duydukları kişilere ait mülkleri elde etmelerini sağlayan, ortak hukuka dayalı bir yöntemdir. Öte yandan, acil durum müsaderesi, kamulaştırmadan daha katı resmi gereklilikleri olan yaygın bir özel kamulaştırma biçimidir.
Acele Kamulaştırma süreci, bireyleri kamu yararı için mülkiyet haklarından mahrum eder. Bu nedenle bir takım idari ve adli işlemlere tabi tutulmaktadır. Bu süreçlerin bir kısmı kamulaştırma konusunda kamu yararına kararlar almakta, kamulaştırma işlemlerine hazırlanmakta, tarafları arabuluculuğa davet etmekte, arabuluculuk olmadığında tapuları iptal etmekte ve hükümeti desteklemek için başvuruda bulunmaktadır. Kamulaştırma makamı, ancak bu formaliteler tamamlandıktan sonra binaları elden çıkarma yetkisine sahiptir. Acele kamulaştırmada, yetkililere en kısa sürede müdahale etme yetkisi vererek, acil durumlarda ve istisnalarda halkın büyük kayıplara uğramasını önlemeyi amaçlar.
Acil Kamulaştırma Koşulları Nelerdir?
Acele kamulaştırma, devletin müsadere edilen binaya derhal el koymasını sağlayan özel bir kamulaştırma yöntemidir. Acil geri çağırma talebinde, iptal edilen binanın mülkiyeti, süreç tamamlanıncaya kadar bina sahibinde kalır. Ancak yetkililer, acil bir geri çağırma ile binaya el koydu. El koyma kararı, hükümetin acil kamulaştırmaya tabi olan mülkü kapsamlı bir şekilde kullanmasına izin veriyor. Devlet bu kararla yol yıkabilir veya yol yapabilir, kanal açabilir, inşaata başlayabilir veya bina için başka tasarruflar yapabilir.
Acele kamulaştırma kararı, yönetime büyük yetki verir ve müsadere edilen binada geri dönüşü olmayan değişiklikler yapabilir, ancak belirli koşullar altında yapılabilir. Acil kamulaştırma kararının uygulanabileceği koşullar, kamulaştırma kanununun 27. maddesinde düzenlenmiştir. Kamulaştırma Kanunun 27. maddesi, acil kamulaştırma kararını üç ana başlık altında toplamıştır:
Kamulaştırma kanununun 27. maddesi ve 3634 sayılı milli müdafaa yükümlülüğüne ilişkin Kanun uyarınca, milli savunma ihtiyacı ile ilgili olarak acil kamulaştırma kararı verilebilir. II. Dünya Savaşı’ndan hemen önce çıkarılan 1939 tarihli Savunma Borçları Kanunu, ordunun sigortalayacağını iddia edebileceği her türlü taşınır ve taşınmaz malın temini, ülkenin bir an önce ve gecikmeden savunulması amacıyla çıkarılmıştır.
Kanunun uygulama süresi savaş ve seferberlik dönemleri ile tehlike, savaş halinde kriz ve gerginlik dönemleri ile sınırlıdır. Yukarıdaki olağandışı durumlarda bile, aşağıdakiler gözden kaçırılmamalıdır. Acele müsadere ile bu işlem sonucunda kişilerin özel mülkiyet haklarına derhal el konulur ve ortadan kaldırılır. Vatan savunmasında dahi, kamunun binayı acil kamulaştırma yoluyla müsadere ederek elde etmek istediği menfaati, haciz yoluyla elde edilebiliyorsa, bunun dikkate alınması gerekir.
Özel Kanunlarda Öngörülen Olağan Üstü Durumlarda Acele Kamulaştırma
Kamulaştırma Kanunu’nun 27. Maddesi kapsamında bir diğer acele kamulaştırma şartı, özel kanunlarda öngörülen istisnai hallerdir. Zorunlu hallerde acil kamulaştırma yapılabileceğine dair özel kanun kapsamında yetkili makamlardan izin alınması halinde, acil kamulaştırma da yapılabilir. Buradaki acil kamulaştırma gerekliliği, özel olarak tanınan kanunlardan devlet lehine doğan bir yasal hükümdür.
Bakanlar Kurulu’nca “Aceleciliğine Kararı ” Alınacak Hallerde Acele Kamulaştırma
Kamulaştırma Kanunu kapsamında acil kamulaştırma kararı verilebilecek bir diğer durum da Bakanlar Kurulu’nun acele karar vereceği bir durumun varlığıdır. Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırmaya ihtiyaç duyulması halinde, yetkili makam Bakanlar Kurulu’na el koyabilir ve kamulaştırmanın derhal karara bağlanmasını talep edebilir. Acele bir müsadere talebinde idare, talebin sebeplerini ve gerekçesini belirtmek zorundadır. Bakanlar Kurulu, yetkili makamın talebini haklı bulması halinde, yetkili makamın acil kamulaştırma usulü kapsamında kamulaştırma sürecine devam etmesine izin veren “derhal karar” verir. Bu karar, ancak Bakanlar Kurulu tarafından alınabilecek bir karar olup, başka bir organa devredilemez.
Acele kamulaştırma konusunda Bakanlar Kurulu’nun acil kararına itiraz Danıştay, acele kamulaştırma usulünde Bakanlar Kurulu’nun “Acelelik kararı” ile ilgili olarak bu kararın genel bir kural olduğunu beyan eder. Danıştay, dava açma süresinin buna göre belirlenmesi gerektiğini belirtti. Burada da Danıştay, söz konusu karara karşı dava süresinin tebliğ tarihinden itibaren başlayacağını, icra takibinin tesis edilmiş olması halinde yeniden başlatma süresinin başlayacağını, davacının dava açabileceğini yineler. Bakanlar Kurulu kararına ve kanuni süresi içinde uygulama sürecine aykırıdır. Yayımlanması gereken fiiller için dava açma süresi tebliğ tarihinden başlamak üzere altmış gündür.
